Oczywista omyłka rachunkowa jest konsekwencją niewłaściwego przeprowadzenia obliczeń arytmetycznych (zob. KIO 2162/11). Oczywistą omyłkę rachunkową stanowi błąd w obliczeniach popełniony przez wykonawcę, który da się poprawić wyłącznie w jeden sposób, nie budzący żadnych wątpliwości (zob. Orzeczenie Głównej Komisji Orzekającej nr BDF1/4900/61/68/RN-19/11/03).
Oczywista omyłka rachunkowa polega na błędnym zsumowaniu, odjęciu, pomnożeniu lub podzieleniu poszczególnych pozycji. „W konsekwencji za błąd rachunkowy uznać należy omyłki w przedmiocie wszystkich działań arytmetycznych i sprzeciwiających się zasadom reguł matematycznych (postanowienie SN z 21 czerwca 1967 r., II CZ 48/67). Wyjaśnienie pojęcia oczywistej pomyłki rachunkowej zostało również uwzględnione w wyroku Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 29 lipca 2010 r. zgodnie z którym, Izba stwierdziła, że oczywista omyłka rachunkowa oznacza omyłkę powstałą wyłącznie w wyniku dokonywania rachunków (działań arytmetycznych).” (zob. KIO 2463/11).
Oczywistą omyłką rachunkową jest widoczny, niezamierzony błąd rachunkowy popełniony przez wykonawcę, który polega na uzyskaniu nieprawidłowego wyniku działania arytmetycznego, a w szczególności błędne zsumowanie lub odjęcie poszczególnych pozycji (KIO/UZP 20/09). Omyłka może być zatem uznana za oczywistą, gdy jest widoczna na pierwszy rzut oka, bezsporna, nie budząca wątpliwości (KIO UZP 62/09).
W pojęciu „oczywistej omyłki rachunkowej” mieszczą się takie sytuacje, w których działanie arytmetyczne dotknięte jest błędem. Oczywistość tej omyłki powoduje, że dla przeciętnego człowieka nie budzi wątpliwości, że wynik określonego działania matematycznego został określony wadliwie. Powodem tej wadliwości jest omyłka w wykonywaniu obliczeń lub w sposobie przeprowadzenia działania matematycznego (KIO 835/17).
W wyroku KIO/UZP 133/09 Krajowa Izba Odwoławcza stwierdziła, że „Brak prawidłowego zaokrąglenia kwoty wartości podatku od towarów i usług w trzech pozycjach oferty (…) stanowi oczywistą omyłkę rachunkową. Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie podkreśla się, że omyłka rachunkowa polega na uzyskaniu błędnego wyniku wskutek przeprowadzenia działania matematycznego. Omyłki takiej dopuścił się (…), gdyż zgodnie z wynikającymi z przepisów i powszechnie przyjętymi zasadami, w okolicznościach sprawy, zaokrąglenie wartości podatku winno nastąpić do pełnej dziesiątki („w górę”). Popełniona omyłka ma charakter oczywisty, gdyż została stwierdzona samodzielnie przez Zamawiającego, jest bezsporna i możliwa do poprawienia bez konieczności odwoływania się do innych dokumentów postępowania lub uzyskiwania wyjaśnień wykonawcy.”.
W uchwale KIO/KD 2/11 Krajowa Izba Odwoławcza stwierdziła natomiast, że „Przez „omyłkę rachunkową w obliczaniu ceny” należy rozumieć omyłkę w przeprowadzaniu rachunków na liczbach. Omyłka rachunkowa w obliczaniu ceny oznacza omyłkę rachunkową, która dotyczy obliczenia ceny, przy czym musi mieć ona charakter oczywisty. Jeżeli charakter omyłki i okoliczności jej popełnienia wskazują, iż każdy racjonalnie działający wykonawca, który składa ofertę z zamiarem uzyskania zamówienia publicznego, złożyłby ofertę o odmiennej (poprawnej) treści, można uznać, iż omyłka ma charakter „oczywisty”. Poprawienie przez zamawiającego w tekście oferty oczywistej omyłki rachunkowej w obliczaniu ceny jest obligatoryjne („zamawiający poprawia”)”.
Krajowa Izba Odwoławcza w wyroku z 18 kwietnia 2013 r. (KIO 783/13) stwierdziła, że „omyłka rachunkowa o której mowa w art. 87 ust. 2 pkt 2 Pzp, jest to omyłka w przeprowadzonych działaniach na liczbach. Z omyłką rachunkową mielibyśmy do czynienia, gdyby wykonawca niewłaściwie dokonał mnożenia wymienionych składników. Omyłka powinna mieć charakter oczywisty, co oznacza, że każdy ze składników jest określony i wprost wymieniony, a nie właściwie przeprowadzone działanie matematyczne doprowadziło do tego, że podany iloczyn jest błędny.
O tym, czy wpisanie niewłaściwej kwoty należy kwalifikować jako błąd w obliczeniu ceny, czy też jako oczywistą omyłkę rachunkową nie decyduje, która z cen została podana wadliwie, ale jaki jest charakter tej wadliwości. Aby daną wadliwość można była zakwalifikować, jako oczywistą omyłkę rachunkową musi ona wynikać z błędnej operacji rachunkowej na liczbach oraz musi to być omyłka widoczna na pierwszy rzut oka, możliwa do wykrycia przez samego Zamawiającego. Za oczywistą omyłkę rachunkową należy więc uznać błąd popełniony przez wykonawcę w obliczeniach, polegający na otrzymaniu nieprawidłowego wyniku działania arytmetycznego, który da się poprawić wyłącznie w jeden sposób. Ustawa Pzp nie precyzuje co należy uznać za „oczywistą omyłkę rachunkową” w rozumieniu art. 87 ust. 2 pkt 2 Pzp, dlatego istotne pozostaje odwołanie się do słownikowego wyjaśnienia, że zwrot „oczywisty" jest tożsamy z „niebudzący wątpliwości". Jeżeli więc dana omyłka będzie wymagała złożenia wyjaśnień lub nie będzie dostrzegalna na pierwszy rzut oka, nie będzie miała cech oczywistości i nie będzie mogła być poprawiona w tym trybie. Poprawieniu oczywistej omyłki musi towarzyszyć poprawienie jej skutków w całej ofercie (formularzu ofertowym), co skutkuje koniecznością prześledzenia całej oferty i poprawienia wszystkich zmian spowodowanych omyłkowym obliczeniem.
Poprawienie oczywistej omyłki rachunkowej nie może być poprzedzone wyjaśnieniami wykonawcy złożonymi w celu ustalenia, że jest to taka omyłka.
W wyroku z dnia 15 lipca 2015 r., KIO 1400/15, Krajowa Izba Odwoławcza zwróciła uwagę, że „o tym, czy wpisanie niewłaściwej kwoty należy kwalifikować jako błąd w obliczeniu ceny, czy też jako oczywistą omyłkę rachunkową nie decyduje, która z cen została podana wadliwie, ale jaki jest charakter tej wadliwości. Aby daną wadliwość można była zakwalifikować, jako oczywistą omyłkę rachunkową musi ona wynikać z błędnej operacji rachunkowej na liczbach oraz musi to być omyłka widoczna na pierwszy rzut oka, możliwa do wykrycia przez samego Zamawiającego. Za oczywistą omyłkę rachunkową należy więc uznać błąd popełniony przez wykonawcę w obliczeniach, polegający na otrzymaniu nieprawidłowego wyniku działania arytmetycznego, który da się poprawić wyłącznie w jeden sposób. Ustawa Pzp nie precyzuje co należy uznać za „oczywistą omyłkę rachunkową” w rozumieniu art. 87 ust. 2 pkt 2 Pzp, dlatego istotne pozostaje odwołanie się do słownikowego wyjaśnienia, że zwrot „oczywisty” jest tożsamy z „niebudzący wątpliwości”. Jeżeli więc dana omyłka będzie wymagała złożenia wyjaśnień lub nie będzie dostrzegalna na pierwszy rzut oka, nie będzie miała cech oczywistości i nie będzie mogła być poprawiona w tym trybie. Poprawieniu oczywistej omyłki musi towarzyszyć poprawienie jej skutków w całej ofercie (formularzu ofertowym), co skutkuje koniecznością prześledzenia całej oferty i poprawienia wszystkich zmian spowodowanych omyłkowym obliczeniem.”
Krajowa Izba Odwoławcza uznała, że „podana kwota wyrażająca cenę za dostawę 27 szt. pojazdów objętych przedmiotowym zamówieniem była niewątpliwie ceną nierealną i tym samym na pierwszy rzut oka, wydawała się oczywistą omyłką rachunkową. Dla każdego przeglądającego tę ofertę, jak i Zamawiającego, jednoznacznym było iż nie jest możliwe, aby za kwotę 7.374.360,00 zł brutto można było dostarczyć 27 sztuk ciężkich kołowych pojazdów ewakuacji i ratownictwa technicznego. Ta nierealność ceny, wskazanej jako „łączna” znajduje potwierdzenie na stronie trzeciej formularza, gdzie w harmonogramie dostaw jednoznacznie wskazano, że podana cena jako „łączna” jest w rzeczywistości ceną jednostkową pojazdu. Z powyższego harmonogramu dostaw jednoznacznie wynika iż wykonawca zamierza dostarczyć Zamawiającemu w trzech dostawach 27 sztuk ww. pojazdów za cenę jednostkową w wysokości 7.374.360,00 zł za jeden pojazd. Za wystąpieniem omyłki rachunkowej przemawia także fakt, że w ust. 14 pkt 2 formularza ofertowego wykonawca zobowiązany był do podania kwoty zabezpieczenia należytego wykonania umowy, która winna być obliczona i ustalona w wysokości 2% oferowanej ceny brutto całej dostawy. Dokonując zsumowania cen jednostkowych za dostawę 27 szt. pojazdów podaną w formularzu ofertowym oraz wyliczając kwotę w wysokości 2% kwoty zabezpieczenia, bezspornie należało uznać, że kwota za dostawę pojazdów winna wynosić 199.107.721,09 zł. Tym samym niewątpliwym jest, że wykonawca R. S.A. wpisując w formularzu ofertowym, jako cenę łączną - kwotę w wysokości 7.374.360.0 zł, zamiast kwoty 199.107.721,09 zł popełnił oczywistą omyłkę rachunkową, którą Zamawiający w oparciu o przepis art. 87 ust. 2 pkt 2 winien był poprawić - co zasadnie uczynił.
W wyroku z dnia 24 czerwca 2014 r., KIO 1204/14, Krajowa Izba Odwoławcza uznała, że oczywista omyłka rachunkowa nie musi być omyłką polegającą jedynie na błędnym działaniu matematycznym.
Zamawiający poinformował odwołującego o dokonanej w formularzu ofertowym dla zadania B2 oczywistej omyłki pisarskiej polegającej na błędnym przeniesieniu z wykazu elementów rozliczeniowych i wpisaniu do formularza ofertowego kwoty brutto w wysokości 2.810.242,50 zł zamiast kwoty 2.710.242,50 zł.
Zamawiający przyjął, że prawidłowa kwota dla zadania B2 wynika ze zsumowania cen dla każdej z pozycji przedmiaru robót oraz innych świadczeń koniecznych do wykonania przedmiotu i wynosi 2.710.242,50 zł brutto. Ponadto Zamawiający wskazał, że powyższa kwota wynika również z harmonogramu rzeczowo-terminowo-finansowego załączonego do oferty.
W wyniku poprawienia oczywistej omyłki pisarskiej zmniejszeniu uległa łączna wartość zamówienia dla zadania A2 i B2 wynikająca z wykazu elementów rozliczeniowych z kwoty 4.276.710,00 zł na kwotę 4.176.710, 00 zł.
Po dokonaniu poprawienia powyższej omyłki Zamawiający jednak zawiadomił odwołującego o unieważnieniu wcześniej dokonanej czynności poprawienia oczywistej omyłki, wskazując, iż powstała wątpliwość w klasyfikacji omyłki. Zamawiający poinformował też odwołującego o odrzuceniu jego oferty na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 Pzp, ponieważ jej treść nie odpowiada specyfikacji istotnych warunków zamówienia w zakresie sposobu obliczenia ceny. Jednocześnie Zamawiający poinformował odwołującego o unieważnieniu postępowania na podstawie art. 93 ust. 1 pkt 4 Pzp, ponieważ cena najkorzystniejszej oferty przewyższa kwotę, którą zamawiający zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia.
Zdaniem odwołującego zamawiający niezgodnie z prawem odrzucił jego ofertę, bowiem nie zachodzą okoliczności niezgodności treści jego oferty ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia skutkujące odrzuceniem oferty, co w konsekwencji nie daje zamawiającemu podstaw do unieważnienia postępowania przetargowego na podstawie art. 93 ust. 1 pkt 4 Pzp, ponieważ po poprawieniu oczywistej omyłki cena oferty odwołującego nie przekracza kwoty, jaką zamawiający zamierzał przeznaczyć na realizację zadania.
Odwołujący zwrócił uwagę, że omyłka nastąpiła na etapie przenoszenia ceny za wykonanie zadania A2 i zadania B2 z wykazu elementów rozliczeniowych do „Formularza ofertowego”, zgodnie z wymaganiami zawartymi w specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Cena oferty wynika z harmonogramu rzeczowo-terminowo-finansowego i z wykazu elementów rozliczeniowych, będąc sumą cen jednostkowych, więc omyłka nie powodowała zmiany w treści oferty odwołującego. Rachunek ceny oferty jest prawidłowy, pomyłka dotyczy wyłącznie przeniesienia sumy cen ryczałtowych do „Formularza ofertowego”.
W ocenie odwołującego konsekwencją poprawienia omyłki w zakresie zadania B2 ceny brutto powinno być poprawienie ostatecznej (łącznej) ceny ofertowej za zadanie A2 i B2. Odwołujący zwrócił również uwag e, że w „Formularzu ofertowym” zawarto zapis: „Łączna wartość zamówienia dla zadania A2 i zadania B2 wynikająca z wykazu elementów rozliczeniowych wynosi:.", a więc zamawiający powinien wpisać w „Formularzu ofertowym” cenę łączną wynikającą z sumy prawidłowych wartości wynikających z wykazu elementów rozliczeniowych załączonych do oferty odwołującego. Dlatego zamawiający mógł także potraktować tę omyłkę jako oczywistą omyłkę rachunkową, którą można było poprawić na podstawie art. 87 ust. 2 pkt 2 Pzp przez wykonanie działania rachunkowego polegającego na dodaniu wartości zamówienia dla zadania A2 i B2 wynikających z wykazu elementów rozliczeniowych i wpisaniu tak otrzymanej wartości jako ceny brutto całego zamówienia w „Formularzu ofertowym”.
W ocenie odwołującego w zaistniałej sytuacji wystąpił matematyczny błąd w sumowaniu wycenionych w wykazie elementów rozliczeniowych wartości zamówienia dla zadania A2 i B2, dlatego Zamawiający nie miał podstaw do odrzucenia oferty odwołującego na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 Pzp.
Odwołujący zwrócił uwagę, że zamawiający dokonał pierwotnie prawidłowej czynności polegającej na poprawieniu omyłki w ofercie odwołującego, co powodowało, iż jego oferta nie przewyższała kwoty, którą zamawiający zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia. Dlatego późniejsze unieważnienie czynności poprawy omyłki i unieważnienie postępowania zostało dokonane z naruszeniem art. 87 ust. 1 i art. 93 ust. 1 pkt 4 Pzp.
Krajowa Izba Odwoławcza stwierdziła, że rzeczywiście, zaistniała omyłka i jej konsekwencje, są jednocześnie omyłką pisarską i rachunkową. Przyczyną bowiem owej omyłki jest błąd pisarski polegający na nieprawidłowym przepisaniu cyfr, a konsekwencją nieprawidłowe działanie arytmetyczne, lecz nie polegające na błędnym działaniu matematycznym, lecz nieprawidłowym podstawieniu liczb. Jest on jednak uznawany za omyłkę rachunkową. Omyłka rachunkowa nie musi być bowiem omyłką polegającą jedynie na błędnym działaniu matematycznym. Jest to raczej rodzaj omyłki występującej w rachunkach czy rachunkowości. A błędne przepisanie liczby jest jedną z klasycznych i najczęściej występujących błędów w obliczeniach. (Jak też spotyka się omyłki pisarskie dotyczące liczb, jak choćby standardowa omyłka pisarska we wskazaniu daty - która przecież składa się z liczb). Przykładem mogą być choćby ręcznie prowadzone księgi rachunkowe, z których każda strona zakończona była podsumowaniem strony, a każda następna zaczynała się od kwoty przeniesionej ze strony poprzedniej.
Krajowa Izba Odwoławcza zwróciła uwag e, że błąd przy przenoszeniu sumy ze strony na stronę był jednym z często powtarzających się. Poza tym za omyłkę „rachunkową” uznaje się powszechnie rozbieżne zapisanie kwoty cyframi i słownie (por. dawny art. 88 ustawy Prawo zamówień publicznych), podczas gdy błędne słowne wskazanie kwoty, to właściwie omyłka pisarska - skoro dotyczy zapisu lub ominięcia słów. A że bezpośrednią konsekwencją jednych omyłek jest zaistnienie kolejnych - tzn. z błędnego zapisu jednego ze składników sumy wynikła nieprawidłowa suma - należy konsekwentnie je poprawić zgodnie z logicznym ciągiem czynności występujących przy sporządzaniu oferty. Zatem skoro podstawą obliczenia ceny było sporządzenie wykazu elementów rozliczeniowych stanowiącego jakby minikosztorys, to suma tych elementów jest prawidłową ceną dla zadania. Cena ta była przenoszona do „Formularza ofertowego” - i tu nastąpił błąd - zatem powinna być ona w „Formularzu ofertowym” poprawiona, a sumowanie obu zadań skorygowane. Nie jest ono prawidłowe, gdyż jeden ze składników sumy nie jest prawidłowy. W związku z powyższym zamawiający powinien unieważnić czynność unieważnienia postępowania (unieważnienie to jest konsekwencją odrzucenia oferty odwołującego), powtórzyć czynność badania i oceny ofert, unieważnić czynność odrzucenia oferty odwołującego i unieważnić czynność unieważnienia dokonanego poprawienia omyłki w ofercie odwołującego.”
Opracowanie: Zespół wPrzetargach
Orzecznictwo: www.uzp.gov.pl