Zgodnie z art. 632 § 2 k.c., jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.
Przepis art. 632 § 2 k.c. zezwala na zmianę umowy o roboty budowlane przez podwyższenie wynagrodzenia ryczałtowego w wypadku, gdy wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć a wykonanie umowy groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą.
„Zmiana stosunków, której nie można było przewidzieć” w rozumieniu art. 632 § 2 k.c., to zdarzenie zewnętrzne, niezależnego od stron, którego nie były one w stanie obiektywnie przewidzieć w dacie zawarcia umowy. Przepis art. 632 § 2 k.c. nie obejmuje okoliczności zależnych od stron, czy też zdarzeń losowych o charakterze indywidualnym zagrażającym rażącą stratą (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r., IV CSK 354/12 oraz z dnia 19 kwietnia 2014 r., II CSK 191/14).
Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury art. 632 § 2 K.c. może mieć zastosowanie w drodze analogii do umowy o roboty budowlane i stanowić podstawę do modyfikacji wynagrodzenia wykonawcy (zob. uchwalę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2009 r., III CZP 41/09). W przypadku przyjęcia tego przepisu, jako podstawy prawnej zmiany wynagrodzenia wykonawcy robót budowlanych wykonywanych na podstawie umowy w sprawie zamówienia publicznego, przepis art. 144 ust. 1 Pzp2004 ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim w odniesieniu do art. 632 § 2 k.c. KC określa dopuszczalność zmiany umowy.
Zmiana umowy w zakresie wysokości wynagrodzenia będzie zatem dopuszczalna, jeżeli jest korzystna dla zamawiającego albo wynika z okoliczności, których nie dało się przewidzieć w chwili zawarcia umowy, zaś wynagrodzenie ulegnie zmianie, jeżeli zaistnieją materialnoprawne przesłanki określone w art. 632 § 2 k.c. (zob. uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 29 września 2009 r., III CZP 41/09; wyroki Sądu Najwyższego z 20 listopada 2008 r., III CSK 184/08; z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 143/10; z dnia 21 lutego 2013 r., IV CSK 354/12; z dnia 12 kwietnia 2013 r., IV CSK 568/12).
Przepis art. 632 § 2 k.c. przyznaje wykonawcy uprawnienie do powołania się na nadzwyczajną zmianę stosunków, której nie można było przewidzieć i żądania podwyższenia ryczałtu lub rozwiązania umowy, jeżeli wykonanie dzieła groziłoby mu rażącą stratą. W przypadku art. 632 § 2 k.c., chodzi o przypadki wykraczające poza zakres zwykłego ryzyka umownego.
Odwołanie się do rażącej straty oznacza, że chodzi o stratę, która niweczy przeprowadzoną przez wykonawcę kalkulację, z uwzględnieniem zwykłego ryzyka kontraktowego. Nie musi to być strata zagrażająca kondycji finansowej wykonawcy albo grożąca mu upadłością (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 listopada 2006 r., V CSK 251/06; z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CSK 366/12; z dnia 5 grudnia 2013 r., V CSK 2/13).
Do zakresu tego uregulowania nie należy utrata dochodu, ale strata związana z konkretnym stosunkiem prawnym uwzględniająca zarówno kryterium obiektywne, jak i subiektywne, odwołujące się do rozmiarów prowadzonej przez wykonawcę działalności (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2006 r., V CSK 251/06).
Józef Edmund Nowicki