Związanie ofertą cywilistycznie zostało uregulowane w art. 66 k.c. Zgodnie z tym przepisem oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. Jeśli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie.
Oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ją mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.
Doktryna prawa cywilnego uznaje, że okres związania ofertą wyznacza de facto okres ważności ofert. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że zasada związania ofertą, sformułowana przez art. 66 k.c., doznaje modyfikacji na gruncie przepisów Pzp. To nie wykonawca składający ofertę określa termin związania ofertą, tylko zamawiający, w granicach określonych w przepisach Pzp.
Ustawia z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych
Termin związania ofertą zamawiający określa w dokumentach zamówienia przez wskazanie daty (art. 220 ust. 2 Pzp).
W trybie przetargu nieograniczonego i trybie podstawowym termin związania ofertą zamawiający określa w SWZ (art. 134 ust. 1 pkt 13, art. 281 ust. 1 pkt 11 Pzp).
Termin związania ofertą w trybie przetargu nieograniczonego
Zgodnie z art. 220 ust. 1 Pzp wykonawca jest związany ofertą nie dłużej niż:
- 90 dni,
- 120 dni - jeżeli wartość zamówienia dla robót budowlanych jest równa lub przekracza wyrażoną w złotych równowartość kwoty 20.000.000 euro, a dla dostaw lub usług - 10.000.000 euro - od dnia upływu terminu składania ofert, przy czym pierwszym dniem terminu związania ofertą jest dzień, w którym upływa termin składania ofert.
W postępowaniu prowadzonym w trybie przetargu nieograniczonego termin związania ofertą zamawiający określa w SWZ.
W przypadku gdy wybór najkorzystniejszej oferty nie nastąpi przed upływem terminu związania ofertą, określonego w dokumentach zamówienia, zamawiający przed upływem terminu związania ofertą, zwraca się jednokrotnie do wykonawców o wyrażenie zgody na przedłużenie tego terminu o wskazywany przez niego okres, nie dłuższy niż 60 dni (art. 220 ust. 3 Pzp).
Przedłużenie terminu związania ofertą, wymaga złożenia przez wykonawcę pisemnego oświadczenia o wyrażeniu zgody na przedłużenie terminu związania ofertą (art. 220 ust. 4 Pzp).
„Pisemne oświadczenie”, o którym mowa w art. 220 ust. 4 Pzp nie oznacza „oświadczenia w formie pisemnej”. Wykonawca może złożyć pisemne oświadczenia o wyrażeniu zgody na przedłużenie terminu związania ofertą, przesyłając zamawiającemu oświadczenie o wyrażeniu zgody na przedłużenie terminu związania ofertą pocztą elektroniczną jako skan uprzednio sporządzonego oświadczenia w formie pisemnej lub przesłać takie oświadczenie, jako treść wpisaną bezpośrednio w mailu, a nie jako załącznik do maila.
W przypadku gdy zamawiający żąda wniesienia wadium, przedłużenie terminu związania ofertą, następuje wraz z przedłużeniem okresu ważności wadium albo, jeżeli nie jest to możliwe, z wniesieniem nowego wadium na przedłużony okres związania ofertą (art. 220 ust. 5 Pzp).
Termin związania ofertą w trybie podstawowym
Wykonawca jest związany ofertą do upływu terminu określonego datą w dokumentach zamówienia, jednak nie dłużej niż 30 dni od dnia upływu terminu składania ofert, przy czym pierwszym dniem terminu związania ofertą jest dzień, w którym upływa termin składania ofert (art. 307 ust. 1 Pzp).
W przypadku gdy wybór najkorzystniejszej oferty nie nastąpi przed upływem terminu związania ofertą określonego w dokumentach zamówienia, zamawiający przed upływem terminu związania ofertą zwraca się jednokrotnie do wykonawców o wyrażenie zgody na przedłużenie tego terminu o wskazywany przez niego okres, nie dłuższy niż 30 dni (art. 307 ust. 2 Pzp).
Przedłużenie terminu związania ofertą, określonego w SWZ, wymaga złożenia przez wykonawcę pisemnego oświadczenia o wyrażeniu zgody na przedłużenie terminu związania ofertą (art. 307 ust. 3 Pzp).
W przypadku gdy zamawiający żąda wniesienia wadium, przedłużenie terminu związania ofertą, następuje wraz z przedłużeniem okresu ważności wadium albo, jeżeli nie jest to możliwe, z wniesieniem nowego wadium na przedłużony okres związania ofertą (art. 307 ust. 4 Pzp).
Wybór oferty po upływie terminu związania ofertą
Zamawiający wybiera najkorzystniejszą ofertę w terminie związania ofertą określonym w dokumentach zamówienia (art. 252 ust. 1 Pzp).
Jeżeli termin związania ofertą upłynął przed wyborem najkorzystniejszej oferty, zamawiający wzywa wykonawcę, którego oferta otrzymała najwyższą ocenę, do wyrażenia, w wyznaczonym przez zamawiającego terminie, pisemnej zgody na wybór jego oferty (art. 252 ust. 2 Pzp).
„Pisemna zgoda” nie oznacza „zgody w formie pisemnej”. W takim przypadku wykonawca również będzie mógł przesłać zamawiającemu skan uprzednio sporządzonego oświadczenia (zgody) w formie pisemnej lub przesłać „pisemną zgodę” jako treść wpisaną bezpośrednio w mailu, a nie jako załącznik do maila.
W przypadku braku pisemnej zgody wykonawcę, którego oferta otrzymała najwyższą ocenę, na wybór jego oferty, w wyznaczonym przez zamawiającego terminie, zamawiający zwraca się o wyrażenie takiej zgody do kolejnego wykonawcy, którego oferta została najwyżej oceniona, chyba że zachodzą przesłanki do unieważnienia postępowania (art. 252 ust. 3 Pzp).
Zamawiający odrzuca ofertę wykonawcy, który nie wyraził pisemnej zgody na przedłużenie terminu związania ofertą (art. 226 ust. 1 pkt 12 Pzp).
Zamawiający odrzuca ofertę wykonawcy, który nie wyraził pisemnej zgody na wybór jego oferty po upływie terminu związania ofertą (art. 226 ust. 1 pkt 13 Pzp).
Zamawiający odrzuca ofertę wykonawcy, który nie utrzymywał wadium nieprzerwanie do upływu terminu związania ofertą (art. 226 ust. 1 pkt 14 Pzp).
Wybór oferty po upływie terminu związania ofertą
w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych
Upływ terminu związania ofertą nie powoduje niemożliwości wyboru oferty wykonawcy i zawarcia z nim umowy, a przepisy ustawy Pzp nie wiążą negatywnych skutków z brakiem związania ofertą i nie zwalniają zamawiającego z wykonania swoich ustawowych obowiązków. Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą Krajowej Izby Odwoławczej i sądów okręgowych upływ terminu związania ofertą nie powoduje utraty przez ofertę waloru stanowczości, polegającego na umożliwieniu zamawiającemu doprowadzenia do zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego poprzez samo przyjęcie oferty. Z tego względu upływ terminu związania ofertą nie decyduje o nieskuteczności oferty.
W związku z powyższym, brak jest podstaw do przyjęcia, że oferta, co do której upłynął termin związania ofertą straciła cechy oferty i w związku z tym powinna być uznana za nieważną lub podlegającą odrzuceniu. Na gruncie obowiązującej ustawy - Prawo zamówień publicznych brak jest jakiegokolwiek przepisu, zgodnie z którym upływ terminu związania ofertą powodowałby nieważność oferty. W wyroku z dnia 17 maja 2019 r., KIO 805/19, Krajowa Izba Odwoławcza nie zgodziła się ze stanowiskiem, że brak przedłużenia terminu związania ofertą powoduje konieczność odrzucenia oferty na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 7a Pzp oraz art. 89 ust. 1 pkt 8 Pzp w zw. z art. 66 § 2 K.c. W ocenie Krajowej Izby Odwoławczej na gruncie ustawy Pzp fakt nieprzedłużenia terminu związania ofertą nie powoduje niemożliwości wyboru oferty wykonawcy i zawarcia z nim umowy w sprawie zamówienia publicznego, zatem zamawiający nie ma możliwości odrzucenia takiej oferty, ponieważ przepisy Pzp - stanowiące lex specialis w stosunku do przepisów K.c. - nie wiążą negatywnych skutków z brakiem związania ofertą i nie zwalniają zamawiającego z właściwego wykonania swoich ustawowych obowiązków. Wyjątkiem jest art. 89 ust. 1 pkt 7a w zw. art. 85 ust. 2 Pzp, kiedy zamawiający odrzuca ofertę wykonawcy - jedynie w przypadku, gdy wykonawca nie zgodził się na przedłużenie terminu związania ofertą, mimo że zamawiający uprzednio zwrócił się do wykonawcy o wyrażenie takiej zgody.
Krajowa Izba Odwoławcza uznała również, że przepis art. 66 § 2 K.c., który mógłby mieć zastosowanie w oparciu o art. 14 Pzp., dotyczy cywilistycznego związania ofertą, które na gruncie ustawy - Pzp jest ukształtowane w sposób odmienny. Zgodnie z art. 66 § 1 K.c. oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy, zaś na podstawie 66 § 2 K.c., jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Zatem oferta, o której mowa w art. 66 K.c. powoduje taki stan związania złożonym oświadczeniem, że samo przyjęcie oferty prowadzi do zawarcia umowy, a okres związania ofertą wyznacza de facto okres ważności oferty. Jednakże, na gruncie Pzp, norma rekonstruowana w zakresie związania ofertą nie uwzględnia treści art. 66 § 2 K.c., gdyż przepis ten jest zastępowany przez przepisy szczególne zarówno co do materialnoprawnej struktury zobowiązania jakie ze sobą niesie, terminu związania jak i jego skutków (lex specialis derogat legi generali). Na gruncie Pzp to nie wykonawca składający ofertę określa termin związania ofertą, ale zamawiający, zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy Pzp, który stanowi, że wykonawca jest związany ofertą do upływu terminu określonego w SIWZ - to nie wykonawca formułuje treść zobowiązań wynikających z przyjęcia oferty przez zamawiającego, lecz jest ona wyznaczona postanowieniami dokumentacji postępowania.
Oferta, o której mowa w art. 66 K.c. jest oświadczeniem wyrażającym stanowczą decyzję oferenta co do zawarcia umowy, przy czym sens tej stanowczości polega na tym, że zbędne są po stronie oferenta dalsze oświadczenia, aby umowa doszła do skutku. Ta stanowczość powoduje, że stan związania ofertą polega na tym, że oblat może przez samo przyjęcie oferty doprowadzić do zawarcia umowy, o treści określonej w ofercie. Zaś z uwagi na znaczną uciążliwość stan ten został ograniczony terminem - po upływie którego związanie ofertą wygasa. W konsekwencji, po upływie terminu określonego w ofercie, w oparciu o 66 § 2 K.c. oferta złożona na gruncie przepisów K.c. traci swoją podstawową właściwość, jaką jest stanowczość woli zawarcia umowy (która skutkuje automatycznym zawarciem umowy, w przypadku przyjęcia oferty przez oblata). Innymi słowy, oferta po upływie terminu nie może być uznana za ofertę skuteczną. Na gruncie Pzp skutek ten nie występuje - dopiero wybór oferty jako najkorzystniejszej prowadzi do możliwości zawarcia umowy, a jej zawarcie jest zabezpieczone przez szereg instrumentów oraz roszczeń przysługujących zarówno zamawiającemu jak i wykonawcy. Na gruncie cywilnym tymczasem przyjęcie oferty jest już wykreowaniem zobowiązania, a ewentualne roszczenia przysługujące stronom (już zawartej) umowy mają charakter odszkodowawczy - z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania.
W wyroku z dnia 16 lipca 2014 r., XXIII Ga 924/14, Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że z uwagi na istotne różnice w zakresie doniosłości skutków przyjęcia oferty na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego (samoistne, automatyczne zawarcie umowy) i wyboru oferty najkorzystniejszej na gruncie ustawy - Prawo zamówień publicznych nie można w prosty mechaniczny sposób przenosić rozwiązań prawa cywilnego na prawo zamówień publicznych w zakresie skutków i konsekwencji upływu terminu związania ofertą. Z uwagi na tak doniosłe skutki przyjęcia oferty z kodeksu cywilnego (automatyczne zawarcie umowy) upływ terminu związania ofertą powoduje automatyczny, bezpowrotny upadek oferty. Jej przyjęcie po upływie terminu związania nie rodzi skutku w postaci zawarcia umowy, może być jedynie rozważane jako nowa oferta zamawiającego. Skutek wyboru oferty w rozumieniu prawa zamówień publicznych nie jest tak doniosły, tj. nie powoduje automatycznego zawarcia umowy, brak jest zatem podstaw aby tak doniosły był również skutek upływu terminu związania ofertą polegający na automatycznym, bezpowrotnym jej upadku. W konsekwencji na gruncie ustawy Pzp upływ terminu związania ofertą nie powoduje utraty przez ofertę waloru stanowczości, czyli jej wygaśnięcia. Po upływie terminu związania ofertą jest ona nadal ważna, z tą różnicą, że działania zgodne z jej treścią (czyli zawarcie umowy na warunkach w ofercie oznaczonych) zależne jest wyłącznie od suwerennej decyzji wykonawcy, który nie może być już po terminie związania do zawarcia umowy skutecznie przymuszony. Tym samym nie ma przeszkód do dokonania wyboru takiej oferty, a następnie zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego.
Tożsame stanowisko zostało wyrażone w uchwale z dnia 11 sierpnia 2015 r. KIO/KD 43/15, wyroku z dnia 7 marca 2017 r., KIO 324/17, w wyroku z dnia 11 lipca 2017 r., KIO 1305/17, wyroku z dnia 28 września 2017 r., KIO 1912/17, wyroku z dnia 24 lipca 2018 r., KIO 1371/17, wyroku z dnia 31 października 2017 r., KIO 2181/17, wyroku z dnia 12 lutego 2018 r., KIO 153/18 oraz wyrokach Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 21 września 2012 r., III Ga 379/12, Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 17 stycznia 2014 r., IX Ga 392/13, Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 16 lipca 2014 r., XXIII Ga 924/14, Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 19 czerwca 2015 r., XXIII Ga 729/15, Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 16 lutego 2011 r. VI Ga 192/10 oraz postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 24 lutego 2010 r., SK 22/08.
Józef Edmund Nowicki